Drie bevlogen jonge geesten hebben zich aangesloten bij Stad in de Maak. Ronne (27), Joris (26) en Talisa (31) zetten zich in voor het ‘Clubhuis voor clubjes’ in Zwijndrecht. Hun missie is om het sociale weefsel van de Planetenbuurt te behouden én te versterken tijdens de sloop en nieuwbouw in de wijk.
Ze zitten aan de grote tafel in de buurtkamer aan de Jupiterlaan in Zwijdrecht. Een plek die steeds zichtbaarder wordt. Ronne heeft met verf op het raam geschreven: ‘Clubhuis voor clubjes’. Daaronder staan aankondigingen van activiteiten. Zo is er een kinderkappermiddag en een foto-expositie met foto’s van de wijk, gemaakt door buurtbewoners die van fotograferen houden.
In de achtertuin van het atelierpand in de Banierstraat dat wij al 12 jaar beheren, vind je een bijzondere plek: de doe-het-zelf werkplaats. Bewoners uit de wijk kunnen hier terecht om zelf hun fiets te repareren. Hierbij krijgen ze hulp van ervaren fietsenmakers en vrijwilligers.
De uitvalsbasis van de fietswerkplaats is het Schout Heynricplein. Naast de moestuin van VTV de Schout, staat een container. Als deze open gaat, dan sta je opeens in een volledig uitgeruste werkplaats. Je vindt er alles wat je mogelijk nodig kunt hebben om je fiets te maken.
Commons, commoning, of noem het ouderwets een meent. Het delen van ruimte is een belangrijk aspect van het gedachtegoed van Stad in de Maak.
Vroeger was het vanzelfsprekend; de meent in het dorp. Al vanaf de 12e eeuw komen meenten voor in Nederland: gemeenschappelijk gebruikte en beheerde grond, goed of ruimte.
Stad in de Maak doet iets vergelijkbaars: het stelt delen van gebouwen die de stichting beheert vrij van huur en opent ze voor dit soort voorzieningen. Het zijn plekken waar de markt niet in voorziet, maar die toch een belangrijke bijdrage leveren aan het sociale en economische weefsel van de wijk.
Onze panden zijn plekken waar onderzocht wordt hoe je gemeenschappelijk kunt wonen, werken en samenkomen en voor voorzieningen kunt zorgen, op zo’n manier dat de bewoners, maar ook anderen ervan profiteren.
Stad in de Maak kocht in 2024 een voormalig schoolgebouw waar al 35 jaar kunstenaars atelier houden. In 2023 zette de gemeente Rotterdam het pand te koop. Nu onderzoeken we samen met de kunstenaars of het mogelijk is om het pand ‘vrij te kopen’ van de speculatieve markt, waardoor deze bijzondere plek voor de kunst behouden blijft.
Op de kop van het Noordereiland, ingekapseld tussen de portiekflats waarboven je de Erasmusbrug uit ziet torenen, vind je een verborgen schat van Rotterdam. ’t Meeuwennest heette het schoolgebouw uit 1954 eerst. Het is ontworpen door B.M. den Hollander en maakt onderdeel uit van een reeks soortgelijke schoolgebouwen in Rotterdam. Een wit pand met grote raampartijen, ernaast een prachtige tuin vol bloesems. Hier zitten vijf kunstenaars aan de koffie, midden in een groots proces om van huurders eigenaren te worden.
Zij hebben allemaal hun eigen discipline. In de lichte lokalen wordt gewerkt aan fotografie, installaties, beeldende kunst, design en andere vormen. Elk lokaal huisvest twee kunstenaars. Elke ruimte ademt een eigen sfeer én een eigen geur van de diverse materialen waarmee gewerkt wordt. Zo vredig als de plek en de ruimtes ogen, zo spannend was het proces de afgelopen tijd.
Met twee ruimtes waar activiteiten plaatsvinden is het commons-buurthuis in Zwijndrecht van start gegaan. Elke bewoner die een idee heeft om iets samen te doen, krijgt een ruimte. “In deze fase zeggen we eigenlijk overal ja op.”
Twee lege sociale huurwoningen aan de Grote Beerstraat in Zwijndrecht zijn het goud voor het commons-buurthuis. De woonkamer van nummer 21 staat al vol met naaimachines. Het kan niet missen; op het raam hangt een kartonnen bord waarop het met grote stiftletters staat aangeduid: ‘NAAI ATELIER’.
Daan den Houter van Stad in de Maak heeft er net samen met huismeester Milan een grote tafel naar binnen gesjouwd. “Die heb ik geregeld bij de gemeente”, vertelt Carry Breur trots. Zij is de initiatiefnemer van dit naaiatelier én van de schilderclub, die ook aan deze tafel zal gaan schilderen. “In andere buurthuizen krijg je niet zomaar een ruimte. Ik ben al jaren bezig. Hier heb ik meteen zelf de sleutel.”
Dat is precies het idee van het commons-buurthuis, vindt Daan. De bewoners zijn aan zet en wij maken het mogelijk. “Het is niet aan ons om te beslissen wat hier komt, daarom zeggen we in deze fase eigenlijk ja op alle initiatieven van bewoners.”
In het jaar 2024 wekten wij de verhalen van 10 jaar Stad in de Maak opnieuw tot leven in ons boek Magazijn. Daarnaast was het zeker ook een jaar van groei en ontwikkeling. We bestendigden onze methode van sociaal en creatief leegstandsbeheer met steeds weer nieuwe grote projecten. Ook gingen we nieuwe samenwerkingen aan, zo komt het eerste commons-buurthuis eraan, én we kochten een pand!
In 2024 hebben we een klein schoolgebouw op het Noordereiland in Rotterdam aangekocht. Het is al decennialang in gebruik als atelierverzamelpand. Samen met de kunstenaars die er zitten, onderzoeken we nu de mogelijkheden om het pand vrij te kopen, dat wil zeggen uit de markt te halen en tot collectief eigendom te maken.
Hoewel hier niet gewoond wordt – onze ambitie is nog steeds om een wooncoöperatie te starten – is kunst en cultuur ook een sector waarvoor de ruimte in de stad steeds nijpender wordt. Daarom besloten we deze keuze te maken en dit proces aan te gaan. Vlak voor de druk van Magazijn voegden we dus het hoofdstuk ‘PS: Vrijgekocht’ toe. In 2025 wordt er meer over bekend.
De Vlaardinger Meent is nog maar net verlaten en we hebben alweer een nieuw pand in Vlaardingen in beheer. Dit keer geen hele straten met nog prima bewoonbare huizen, maar een zeer vervallen pakhuis.
Het historische pakhuis heeft drie verdiepingen en ligt in de Koningin Wilhelminahaven in Vlaardingen, een gebied dat van oudsher bekend staat om de bierbrouwerijen en haringpakhuizen. Tegenwoordig zitten er bedrijven, het truckersrestaurant de Pittstop en om de hoek poppodium de Kroepoekfabriek. Het gebied wordt de komende jaren getransformeerd tot een nieuwe wijk: Rivierzone Vlaardingen. Een projectontwikkelaar is bezig met een plan voor woningbouw op het kavel rondom het pakhuis.
In de Planetenbuurt in Zwijndrecht worden in verschillende straten flats gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. In de tussentijd ontwikkelt Stad in de Maak er samen met de bewoners een commons-buurthuis dat ervoor zorgt dat de verbinding blijft, ook al verandert er veel voor de bewoners.
Op het grasveldje tussen de Grote Beerstraat, Jupiterstraat, Saturnusstraat en Neptunesstraat in Zwijndrecht is sinds kort een bijzondere landingsplaats verrezen. Men noemt het een ‘plateau’, ‘platform’ of ‘podium’. Toen Erik Jutten van Stad in de Maak de Raad van Toezicht van woningcorporatie Trivire rondleidde werd er gevraagd: Wat gaan jullie hier doen? Meteen stelde hij de wedervraag: “Wat zou je hier wíllen doen?” Deze vraag wordt ook gesteld aan alle bewoners die nieuwsgierig komen kijken waar er nu precies plek voor wordt gemaakt.
Op een dag was het die ene dag waarvan we al vanaf het begin wisten dat ‘ie ging komen. Vorige week maandag is de laatste bewoner van Stad in de Maak uit de Zeeheldenbuurt in Vlaardingen-Oost vertrokken. Ruim 2,5 jaar vormde de Vlaardinger Meent er een hechte community.
In 2021 kreeg Stad in de Maak de Cornelis Houtmanstraat en de Nieuwe Kerkstraat in beheer. Hier vestigde zich een nieuwe woongemeenschap volgens het Stad in de Maak-model: betaalbaar gemeenschappelijk wonen en daarnaast gemeenschappelijke ruimtes en buurtvoorzieningen op de begane grond.
Stad in de Maak bestond in 2023 tien jaar! Dat hebben we gevierd door ons magazijn leeg te schudden en onze avonturen en expertise te delen in een boek. Vlak voor de zomer 2024 is Magazijn Stad in de Maak (eindelijk) opgeleverd en ingericht; een opslagplaats van 320 pagina’s van al onze verhalen over coöperatief wonen en ‘commoning’ in de stad.
Magazijn vertelt over een decennium Stad in de Maak. Over het kleine groepje aanstekers dat destijds, midden in de crisis, begon met het vlot trekken van leegstaande panden en ze beschikbaar maakte om te wonen en als collectieve ruimten voor de buurt. En hoe dat uitgroeide tot een stichting die zorgt dat er een alternatieve manier van wonen mogelijk is, naast de sociale huur met lange wachtlijsten en de speculatieve markt van particuliere huur- en koopwoningen.
Commons in opkomst We merken dat steden van nu toe zijn aan een alternatieve vorm van wonen, werken en samenleven. Waar 10 jaar geleden termen als commoning, gemeenschappelijke huishoudens, community al snel werden weggezet als ‘commune’ en daar vies bij gekeken werd, is het collectief beheer en eigendom van panden, gemeenschappelijk wonen en commoning nu juist een wensscenario voor zowel bewoners, als ontwikkelaars. Dit boek draagt bij aan een antwoord op de zoektocht naar een manier om alternatief, betaalbaar en sociaal wonen mogelijk te maken in tijden van een woningmarkt die vele woningzoekers en levensstijlen uitsluit.
Verhalen, visie en foto’s Er blijkt zoveel meer te vertellen dan we de afgelopen jaren met onze haren onder het (ver)bouwstof hebben gedaan. Het boek is daarom een goede gelegenheid om onze ervaringen met alternatief leegstandsbeheer, met onconventionele woon- en werkprogramma’s en met commons en commoning te delen, te vertellen over onze visie op alternatief en betaalbaar wonen in de stad, wooncoöperaties en alternatieve wijkvoorzieningen. Bovendien laten we zien hoe het gedachtegoed van Stad in de Maak zich in de loop van dat tienjarige avontuur heeft verdiept en verrijkt.
De foto’s die Hans Werlemann maakte in de beginjaren illustreren de ontwikkeling. Daarnaast laten de portretten van Frank Hanswijk van de huidige bewoners zien hoe levendig onze gemeenschap is. In de interviews van Daphne Koenders lees je wat onze panden betekenen voor onze bewoners en gebruikers. De interviews met het bestuur maken inzichtelijk welke activistische, maar toch verbindende houding Stad in de Maak kenmerkt. Natuurlijk wordt eindelijk ook eens duidelijk wat wij nou allemaal doen, onder andere door de uitklapkaart (achterzijde van de stofwikkel om het boek) van Nadia Nena Pepels van al onze panden door de jaren heen.
Ambitie Ook nemen we je mee in onze ambitie om niet alleen tijdelijke woonruimte te bieden, maar één of meerdere permanente wooncoöperaties te vestigen. Verder lees je natuurlijk over onze visie, missie, mijlpalen en plannen voor de toekomst en onthullen we groot nieuws: ons eerste eigen pand is een feit!
Hierover spoedig meer in een volgende blog. Voor nu welkom thuis van je vakantie. We hopen dat dit Magazijn ‘thuis’ voor je mag verrijken.
Magazijn Stad in de Maak, te krijg en te koop Magazijn is voor alle (oud-)bewoners en werkers van Stad in de Maak gratis op te halen vanaf donderdag 5 september bij Kiosk (Pieter de Raadtstraat 35B) zolang de – best grote – voorraad strekt . Zie voor overige openingstijden (veelal donderdag, vrijdag, zaterdag) de website van Kiosk Rotterdam.
Voor andere belangstellenden is Magazijn te koop in Kiosk Rotterdam en bij NAi Boekverkopers / Booksellers (Museumpark 25) voor 29,50.
Magazijn – Stad in de Maak 16,5×23,5 cm; 320 pgs. ISBN: 978-90-9038724-6 Redactie: Ana Džokić, Selma Hengeveld, Daphne Koenders, Marc Neelen, Katarina Popović, Piet Vollaard. Met fotografie van de Stad in de Maak gemeenschap, Frank Hanswijk en Hans Werlemann en de kaart in de omslag is gemaakt door Nadia Nena Pepels.
