Wonen

We hebben weer een nieuwe plek in Vlaardingen. We zoeken mensen die hier willen wonen, werken en samenkomen. Daarmee draag je actief bij aan het Stad in de Maak-onderzoek naar het creëren van een hechte buurt in wijken in transitie.

Stad in de Maak is looking for new inhabitants – For English click here

Na de ontmanteling van onze community in Vlaardingen-Oost – de sloophamer kwam uiteindelijk toch echt – hebben we nu weer een nieuwe plek in Vlaardingen. Hier gaan we verder met het Stad in de Maak-experiment, waarin we onderzoeken hoe tijdelijk wonen, zelforganisatie en gedeelde ruimte kunnen bijdragen aan beter buurtcontact.

Stad in de Maak is onderdeel van de expositie De Rechtvaardige Stad in het Van Eesteren Museum in Amsterdam. Je ziet er tientallen voorbeelden van bewoners en initiatieven die het heft in eigen hand nemen, tegen de krachten van de economie, beleid en kapitaal in. Stad in de Maak is uitgelicht, omdat wij op creatieve manieren bijdragen aan een toegankelijke stad.

Wat is nou eigenlijk een rechtvaardige stad? Dat is een stad waar inwoners invloed kunnen uitoefenen op een leefomgeving, waar maatschappelijke voorzieningen met een menselijk aspect nog ruimte krijgen en waar niet alleen economische principes zich uitspelen.

De expositie in het Van Eesteren Museum is gebaseerd op het essay De Rechtvaardige Stad van Simon Franke en Wouter Veldhuis. Op een groot paneel in het midden van het paviljoen zijn beelden te zien van tientallen plekken waar bewoners zich uitspreken, organiseren en invloed uitoefenen voor een verandering in hun omgeving. Soms in samenwerking met de lokale overheid en soms tegen de klippen van het beleid op.

Op een dag was het die ene dag waarvan we al vanaf het begin wisten dat ‘ie ging komen. Vorige week maandag is de laatste bewoner van Stad in de Maak uit de Zeeheldenbuurt in Vlaardingen-Oost vertrokken. Ruim 2,5 jaar vormde de Vlaardinger Meent er een hechte community.

In 2021 kreeg Stad in de Maak de Cornelis Houtmanstraat en de Nieuwe Kerkstraat in beheer. Hier vestigde zich een nieuwe woongemeenschap volgens het Stad in de Maak-model: betaalbaar gemeenschappelijk wonen en daarnaast gemeenschappelijke ruimtes en buurtvoorzieningen op de begane grond.

Sinds dit voorjaar is Stad in de Maak actief in Vlaardingen. Een rustig woonwijkje met jaren ’20 woningen op vijftien minuten metro-afstand van het centrum van Rotterdam is de locatie van het volgende experiment met het tijdelijk beheer. Welkom in de Vlaardinger Meent / Vlaardingen Commons, de nieuwste telg van Stad in de Maak en de opvolger van Pension Almonde.

Wat rustiger en wat groener deze keer, maar met dezelfde uitgangspunten: alternatieve samenlevingsvormen, het zo veel mogelijk delen van voorzieningen en engagement met de bewoners uit de wijk.

Vaarwel Almondestraat
De voorloper van de Vlaardinger Meent, Pension Almonde link, was een straat met 52 voormalige sociale huurwoningen. Van eind 2019 tot april 2021 was de hele Almondestraat in Rotterdam in beheer van Stad in Maak als experiment om de stad toegankelijk te houden. Er woonden moderne stadsnomaden; mensen die tussen wal en schip vallen op de woningmarkt. Commons en laagdrempelige buurtinitiatieven kregen er een kans. Fysiek is er niets meer van Pension Almonde over. Alleen een lege straat met gekleurde muren en beveiligingscamera’s van de nieuwe eigenaar.

Gelukkig is er nog de impact: de research die er gedaan werd, zowel als kunstproject als academisch. De aandacht die kwam voor de stadsnomaden en impuls die dit gaf aan het politieke en maatschappelijke debat. Verder was er natuurlijk de Slopera, die als onderdeel van de Operadagen een statement maakte tegen speculatie en het grootkapitaal. Bovendien woonden er mensen, ontstonden er netwerken. Zelfs in coronatijd, vanwege de noodhulp en de gedeelde ruimte en buurtvoorzieningen in de plint. Dit moesten we toch voortzetten op een nieuwe plek? Al was het maar om de vraag te beantwoorden: Kan het Pension zelf nomadisch worden en zich van plek naar plek verplaatsen?

Welkom Vlaardingen-Oost
In elk geval wel voor een deel. Een deel van de bewoners van Pension Almonde verhuisde mee naar twee straten in Vlaardingen: De Cornelis Houtmanstraat en de Nieuwe Kerkstraat. Waar Pension Almonde één straat omvatte, zijn dit zelfs twee straten, waarvan de woningen van woningcorporatie De Samenwerking langzaam in beheer komen van Stad in de Maak tot aan de sloop, die gepland staat in 2023.

Na het verlies van Pension Almonde is er één voorwaarde: Stad in de Maak laat dit keer iets blijvends achter, zodat de herinnering aan dit nieuwe ‘pension’ ook na de sloop achterblijft in de wijk. In eerste instantie zou Stad in de Maak de lege woningen overnemen, maar na de start van het project bleek dat ook de zittende bewoners die zouden moeten verhuizen, nu van Stad in de Maak willen huren. Dan hoeven zij hun woning niet uit én zouden ze bovendien minder huur gaan betalen. Volgende week is er een meeting, in het Nederlands en Engels, om de bewoners in te lichten over sociocratie en de ideeën achter het pension.

Een verrijking, vindt de 22-jarige Noëmi het leven in de Cornelis Houtmanstraat. In coronatijd woonde ze alleen. Achteraf gezien was dat best eenzaam. Ze droomde over een community. Nu ze betrokken is bij de start in Vlaardingen kan ze eindelijk haar idealen leven. “Een crisis toont meer dan ooit dat wij elkaar nodig hebben en zo duurzaam mogelijk moeten leven.” Ze komt uit Roemenië en volgt haar volledige HBO-opleiding in Nederland. Als student Transformative Social Innovation is het wonen via Stad in de Maak een levend onderzoek voor haar.

Samen met huisgenoot en vriendin Romy was ze een van de eerste bewoners. Ze kregen het oudste huis toegewezen, wat ze opknapten met tweedehands meubels en kunst van vrienden aan de muur. Hoewel ze boven wonen, delen de bewoners alle tuinen. Het balkon staat vol stekkies, die klaar zijn om de grond in te gaan.

Stekkies
Aan de overkant, in de Nieuwe Kerkstraat heeft Laura hetzelfde. Overal staan er planten die een plekje moeten krijgen. Net ingetrokken en nog voor die – Laura identificeert als non-binair – alles binnen op zijn plek heeft staan, is die meteen aan de tuin begonnen. Eerst stond er een vijgenboom, dat vond de community een grote aanwinst. “Helaas heeft de vorige bewoner heeft ‘m van de week opgehaald. Wel heb ik de bessenstruiken uit de tuin van de buurman kunnen redden en hier geplant.” Eerst woonde Laura in een ecodorp in de Achterhoek, maar via Noëmi kwam die in Vlaardingen terecht.

Een paar huizen verder laadt David zijn auto uit. De helft van de verhuisspullen liggen er nog in. Voor het eerst sinds jaren trekt hij in een woning, nadat zijn plan om de wereld rond te zeilen in duigen viel door corona. “We zijn blij om op deze manier bij te dragen aan sociale verandering. De woningmarkt zit potdicht en zo onderzoeken we een alternatief. Ik ben ook heel benieuwd naar het idee van sociocratie. Dus we gaan ontdekken hoe het is om ergens in te investeren, ook al is het uiteindelijk natuurlijk tijdelijk.”

Pannenkoeken en drankjes met de buren
In het huis naast dat van Noëmi bakt Clara pannenkoeken, terwijl haar vriendin Rif haar backpack inpakt. Er gaat veel in, want zonder vaste woon- of verblijfsplaats leeft daaruit. Ze gaat vandaag naar Frankrijk en hoe lang ze waar zal blijven weet ze nog niet. Op een stoel zit huisgenoot Eden aan de koffie. Hij moet opschieten om naar zijn werk te gaan, maar hoopt nog een pannenkoek te bemachtigen.

Vrolijk vertelt de Duitse Clara over haar verhuizing van het levendige pension Almonde, midden in de stad, naar het toch wat rustigere Vlaardingen. “Hier zit je vlakbij de Broekpolder, fijn in een natuurlijke omgeving. En als ik vrienden wil zien, ben ik in een kwartier in de stad. We hebben het hier ook leuk met elkaar. Er is frisse energie. We mogen samen de community vormgeven.

Pension Almonde was een staand concept, waar ik in kwam wonen toen het al een jaar draaide.” Ook hier staan er potjes met stekkies op tafel. Daarnaast liggen er stukken zelfgemaakte zeep. “Van de buurvrouw, Linda, die hier al jaren woont. We krijgen steeds meer contact. Ze wil weten wat we ervan vinden.”

Al met al is het nieuwste pension een mix van verschillende soorten bewoners. De stadsnomaden die uit levensovertuiging niet hechten aan een vaste woonplek vormen een interessante combinatie met de oude bewoners van de straten, die juist willen blijven omdat ze wél hechten aan een vaste woonplek. Daarnaast is er mondjesmaat contact met de bewoners van de andere blokken, die in beheer zijn gegeven aan een huisvester van Oost-Europese arbeidsmigranten.

Ergens is het gek, vindt Noemi: “Stad in de Maak neemt deze straten over en wij zijn een community aan het vormen. Maar er is al een community van mensen die hier jaren wonen.

Sociocratie
Elke twee weken is er een meeting, waarin praktische dingen worden besproken. Deze zomer werd er gezamenlijk getuinierd en besloten dat er zo min mogelijk schuttingen in de tuinen moeten staan. Ook is er een buitenkeuken geopend die de bewoners maakten samen met Studio Care. De bewoners zijn verdeeld over vier sociocratische cirkels, die de gemeenschap besturen: program, research, administration en maintenance.

Deze laatste heeft twee subcirkels: gardening en the new people circle, voor het selectieproces van nieuwe bewoners. De basis van het systeem is dat de cirkels over een onderwerp gaan en ideeën opperen, maar dat beslissingen nemen alleen kan op basis van consent: instemming van ieder groepslid. Lees meer over dit besluitmodel van stad in de maak.“

Daarnaast moeten we het veel meer hebben over de structuur van het samenleven”, vindt Noemi. Haar voorstel om ook eens per twee weken een meeting hierover over te organiseren kreeg voldoende bijval. “Hoe waarborg je dat we samenleven als een community, terwijl iedereen zijn vrijheid behoudt? Dat we ieders engagement behouden als er straks veel meer woningen en bewoners onderdeel van de community worden? Het zijn vragen waar je eindeloos over kan lezen en discussiëren, maar wat ik vooral graag wil: dit in praktijk daadwerkelijk gaan doen.”

Alhoewel stad en stadsnomade (zeker in een werkstad als Rotterdam) onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, lijkt er op dit moment ware hausse aan nieuwe stadsbewoners te zijn aangespoeld of opgestaan. Mensen die vanwege hun leefstijl of omstandigheden vaak tussen wal en schip vallen op de koop- en huurmarkt. Met Pension Almonde is Stad in de Maak het experiment aangegaan om rond deze diverse populatie een (tijdelijke) community op te bouwen. Op 22 april 2020 was de zoektocht naar ruimte voor deze stadsnomaden het onderwerp van de tweede online werksessie van Stad in de Maak. Tot nog toe heeft de stichting gebruik gemaakt van tijdelijk beschikbaar vastgoed – maar blijft dat wel beschikbaar, en wordt het geen tijd om een permanente plek zeker te stellen in de stad? Daphne Koenders doet in deze longread verslag.

De afgelopen 7 jaar nam Stad in de Maak verschillende panden in Rotterdam-Noord op tijdelijke basis– variërend van ca drie tot tien jaar in gebruik voor verschillende vormen van samen wonen, werken en ontmoeten.

In de Almondestraat, waar meer dan 50 mensen wonen en 11 buurtinitiatieven en sociale startups gebruik maken van de broedplaatsenfunctie in de plint van de straat, is de tijdelijkheid extreem (aanvankelijk 18 maanden, inmiddels verleng tot ca twee jaar). De levensvatbaarheid en maatschappelijke waarde van het pension Almonde, zoals de straat in de tussentijd is omgedoopt, lijkt na een jaar nomadiasch gebruik wel bewezen. Er is een businessplan in ontwikkeling om Pension Almonde als nomadisch stadspension te behouden en na de sloop weer op een andere plek voort te zetten. Dit kan opnieuw via tijdelijk beheer of door zelf panden vrij te kopen voor permanent coöperatief gebruik, twee opties die in de expertmeeting verkend werden. 

Tussen wal en schip
Vooralsnog lijkt het erop dat vooral woningcorporaties, die hun voorraad de komende jaren grootschalig moeten renoveren, aanbod zouden kunnen hebben in tijdelijke leegstand van woningen. De gemeente heeft een beperkte woningvoorraad en particuliere bezitters renoveren zelfden op de grotere schaal van een straat of een woningbok. Voor tijdelijk beheer a la Pension Almonde is het een voorwaarde dat woningcorporaties zoeken naar sociale manieren om leegstand te benutten. Woonstad Rotterdam werkt samen met antikraakorganisaties voor leegstandsbeheer, maar Woonstad faciliteert wel enkele wooncoöperaties waar wonen, kunst en maatschappelijke voorzieningen samenkomen en waar bewoners zelf het onderhoud op zich hebben genomen, vertelt projectleider wijkverbetering Mariëlle Bleekrode . De wooncoöperatie op de Wolphaertsbocht is een goed voorbeeld. Woningcorporatie de Samenwerking in Vlaardingen bemiddelt zelf in tijdelijke verhuur bij leegtand. Directeur Mark van der Velde: “Anti-kraakorganisaties kunnen moeilijk een uitzondering maken voor mensen die tussen wal en schip vallen. Door zelf te bemiddelen kunnen we iemand in nood die aan de balie komt helpen.”

In Pension Almonde wonen mensen die een andere levensstijl hebben dan past binnen het plaatje van woningcorporaties en huiseigenaren. Sommigen hebben daar bewust gekozen, anderen zijn onbedoeld in deze situatie terecht gekomen. Op 24 maart 2020 waren deze ‘moderne stadsnomaden’ het onderwerp van de eerste online werksessie van Stad in de Maak. Wie zijn de stadsnomaden? En is Rotterdam klaar voor deze groeiende groep met een nieuw soort ruimtevraag? 

Stadsnomaden zijn geen homogene groep, maar een mix van hoogopgeleide werkmigranten, zzp’ers in de creatieve sector, nieuwe Nederlanders, studenten, ondernemende eenlingen. Het zijn ook daklozen, bankslapers of vluchtelingen. Een ding hebben zij gemeen: via de gangbare wegen op de woningmarkt kunnen zij lastig een woning vinden. 

De wachtlijsten voor sociale huur zijn torenhoog, net zoals de huren in de particuliere sector. Om een huis te kopen moet je aan steeds strengere voorwaarden voldoen. Bovendien past de traditionele levensstijl helemaal niet bij deze mensen.

De moderne stadsnomade is op zoek naar betaalbare en onconventionele ruimte in de stad: woonruimte, werkruimte, kunstruimte, sociale ruimte en gedeelde ruimte. De afgelopen jaren klopte een groeiende groep mensen aan bij Stad in de Maak, die nu deels onderdak heeft in Pension Almonde. Het tijdelijke stadspension in 53 sloopwoningen in de Almondestraat in Rotterdam-Noord. Een nomadisch placemaking experiment dat de aanwezigheid van deze groep in de stad vertegenwoordigt.

Sloop van verwaarloosde en goedkope woningen is van alle tijden. En als de nood te hoog werd stonden er altijd mensen op die het niet langer pikten en hun woontoekomst in eigen hand namen.
Een prachtig voorbeeld van een even ludieke als bloedserieuze oproep om leegstand om te zetten in woonvrijheid is het ’lieverevolutionaire’ pamflet ‘In Holland Staat Un Huis’ dat door Provo 50 jaar geleden op 25 april 1966 werd gepubliceerd. Het is een eerste teken van en oproep voor de georganiseerde kraakbeweging van de jaren 1970-80. Als zodanig nog hartstikke actueel, niet alleen in Amsterdam, ook in Rotterdam. (meer…)

Over the past few years of creating affordable living- and workspace in the city, we have come a long way from the very few initiatives we had found acting in this field, to the current pool of citizens that are about to (or in de midst of!) taking part of the cities’ space into collective use. And like us, most of them have found that it is urgent to take this effort beyond the often temporary access we have been able to achieve till now. How can we secure permanent access and control over the spaces so vital to our lives?

On 28th of May, an international group of city makers came together at the Stoking House of City in the Making, to discuss the current state of affairs. It is interesting to see new urban communities arising from these efforts, and observe how they build a new future on the often disregarded, outlived or scrapped resources that are available in the city. But in the increasingly market dominated sphere in which even citizens’ initiatives find themselves acting, this often means that we have to take ourselves to that same market of real-estate to buy up the remains we aim to give a new, collective future. For most of us, that means a tough puzzle of mobilising enough capital to “save” the buildings for our cause.

Hence, we have extended discussing that challenge during the rest of the day in the context of the Re:Kreators network (aka fellow city makers) which is currently forming in Europe. One of the challenges is to match the acquisition of real estate (buying it in order to bring it into common, anti-speculative ownership) with the mission of keeping spaces affordable.

Of course, the exchange of experiences and expertise among the initiatives is already proving crucial and inspiring when facing this challenge. But we could take it a step further: by forming networks that can set up a revolving investment fund together, so that at least the seed funding necessary to make a start can be quickly mobilised. It is an idea quickly gaining traction in several of the discussions we have been feeding into: from the upcoming Re:Kreators to the VrijCoop (the Dutch branch of the Mietshäuser Syndikat) currently set up. A crucial bit of urban economy being re-invented?

On June 15, within City in the Making (Stad in de Maak) initiative in Rotterdam, STEALTH.unlimited are organising half-a-day seminar, moving between the floors of our building at Pieter de Raadtstraat. A group of about 20 participants (from Stockholm, Paris, Netherlands) will come together to reflect on our ongoing endeavour from the perspective of how and on which premises to common the city, in the context of the unravelling welfare state and re-emergent struggles for urban existence. The event is one of the final stages of STEALTH’s practice base PhD research at the Royal Institute of Art in Stockholm, titled Practices of the Essential In-between, which in parallel to urban commons and alternative economic models discusses role of spatial practices in these processes.

From 2014, City in the Making is engaged in bringing a fraction of the stalled public housing stock (back) to forms of common use, set in three apartment buildings right at the Central Station in Rotterdam, for a period of ten years. Although in itself a modest attempt, knowing that hundreds of apartments and workspaces in the city are lingering in the same status (as a result of disruptive governmental policies, but foremost due to mismanagement and speculative risk-taking of its current real-estate owners), the intent is to take it as a starting point to open up paths to the much larger potential of re-commoning these urban resources to collective benefit.

To provoke thoughts in this direction, we have asked input from Martijn Jeroen van der Linden (researcher at TU Delft / Economics of Innovation and Technology, who’s PhD thesis focuses on the purposes of money and capital, and aims to propose a new design for the monetary system), Aetzel Griffioen (political philosopher, co-ordinator of Skillcity Rotterdam, who researches new forms of collective prosperity and works on socio-ecologic education in neighbourhoods of Rotterdam-South) and Saskia van Stein (curator, director Bureau Europa Maastricht).

Limited number of places available, contact us for more info.